رفتن به زیارت به معنای بیعت و بستن عهد و پیمان وفاداری به عقاید و افکار و راه و مذهب کسی که مورد زیارت قرار می‌گیرد است. زیارت آگاهانه سبب تقویت معنویت، تثبیت ایمان و عقیده و تحکیم رابطه با اولیای الهی است.
زنده‌ترین و مؤثرترین راه برای شناخت و ایجاد ارتباط قلبی و فکری با ائمه اطهار، زیارت است. زیارت‌نامه‌ها به ویژه زیارت‌نامه‌های مأثور (معتبر)، مدرسه‌ای هستند که درس امامت و ولایت می‌دهند، آثار و برکات اهل‌بیت (ع) را شمارش کرده و راه دوستی و محبت به اهل‌بیت (ع) را تعلیم می‌دهند. همچنین تأثیر زیادی در ایجاد ارتباط نزدیک با امام معصوم و اولیای الهی دارند؛ به طوری که زائر احساس می‌کند هیچ کس به انسان نزدیک‌تر و مهربان‌تر و داناتر و تواناتر از زیارت‌شونده نیست.
رفتن آگاهانه به زیارت و خواندن زیارت‌نامه‌ها با توجه و حضور قلبی می‌تواند نقش مؤثری در اصلاح افراد داشته باشند که به اموری اشاره می‌شود:
1. نفس عمل زیارت:
رفتن به زیارت به معنای بیعت و بستن عهد و پیمان وفاداری به عقاید و افکار و راه و مذهب کسی که مورد زیارت قرار می‌گیرد، است. زیارت آگاهانه سبب تقویت معنویت، تثبیت ایمان و عقیده و تحکیم رابطه با خلفا و اولیای الهی است.
2- امام‌شناسی:
زیارت‌نامه‌ها، صحیفه امام‌شناسی هستند. شخص با رفتن به زیارت اولیای الهی و خواندن زیارتنامه، به خود تلقین می‌کند که الگو و اسوه حقیقی برای دین‌داری و رسیدن به هدف آفرینش و زندگی سعادت‌آمیز، چه کسانی هستند. برای راه‌یابی به سعادت و هدایت، باید از امام معصوم پیروی کند.
شناخت حق امام یعنی علم به این‌که امام حجّت و برهان الهی برای مردم است. هرچه معرفت بیشتر باشد، نقش اصلاحی خواندن زیارتنامه در افراد بیشتر است.
انسان در راستای خواندن زیارتنامه می‌یابد که ضمن احترام به مقام والای امامت و ولایت باید در تمام عرصه‌های معنوی و اجتماعی و اخلاقی و اعتقادی و فرهنگی و سیاسی از امام پیروی کند.
3- اصلاح اعتقادات:
نقش دیگری که قرائت زیارت‌نامه‌ها دارد، اصلاح اعتقادی است. زیرا خواندن زیارت‌نامه‌هاست که دو فرع از فروع دین یعنی: تولّی (اظهار محبّت و ارادت نسبت به ائمه معصومین (ع) و محبّان و دوستان آنان) و تبرّی (دشمنی نست به دشمنان اهل‌بیت (ع)) روشن می‌شود. این قسمت از زیارت جامعه کبیره که می‌فرماید: «موال لکم و لأولیائکم و مبغض لأعدائکم...» (1) اشاره به همین مطلب دارد.
تولیّ و تبرّی از ارکان اعتقادی هر زیارت‌نامه‌ای است. برای در امان ماندن از آسیب‌های بریدگی قلبی و روحی از اهل‌بیت (ع) باید این دو را زائر در خود زنده نگه دارد تا خلقیات عملی او آسیب نبیند و به معتقدات او ضرری وارد نشود. بهترین راه برای ایجاد و تثبیت ارتباط روحی، خواندن زیات‌نامه‌های اهل‌بیت (ع) است.
4- آشنایی با سیره امام (ع):
زیارت، زائر را ترغیب و تحریک می‌کند که با سنّت و سیره امام معصوم و شیوه زندگی، روابط و معاشرت‌ها، روش تربیت و ... او آشنا شود. در زیارت‌نامه‌هایی مثل زیارت عاشورا با عباراتی مثل: «اللهمّ اجعل محیای محیا محمد و آل محمد و مماتی ممات محمد و آل محمد» بیان می‌شود یا در زیارت امیر‌المؤمنین با عبارت «اللهمّ انّی احیی على ما حیّ علیه مولای امیر المؤمنین علی بن ابی‌طالب و اموت على ما مات علیه» خواننده را به آشنایی با سیره بزرگواران و عمل طبق سیره و سنت ایشان دعوت می‌کند.
5- طهارت روح انسانی در پرتو زیارت:
همان‌گونه که طهارت و نظافت از پلیدی‌های ظاهری از لوازم ضروری و حتمی حیات طبیعی انسان است، طهارت از پلیدی‌ها و زشتی‌های باطنی نیز هماهنگ با فطرت و دین است تا انسان همواره خود را از شرور نفس و خبائث سیرت از یک سو و گناه از سوی دیگر تطهیر کند.
ولایت ائمه معصومین عامل پاکی و پاکیزگی است. در زیارت امیر المؤمنین آمده:
«صلى الله على روحک و بدنک، طهر طاهر مطهر من طهرٍ طاهرٍ و مطهرٍ»(2) امام، طهر و طاهر و مطهر معرفی می‌شود؛ زیرا کدورت‌ها و ویژگی‌های اخلاقی ـ اعتقادی و رفتاری را شست‌وشو می‌دهد، همان‌گونه که آب منشأ حیات و زندگی طبیعی و برطرف‌کننده آلودگی‌هاست.
دور ماندن از اهل‌بیت (ع) بنابر این زیارتنامه و خواندن آنها، افکار و آرمان‌ها را هم‌جهت می‌کند و دل‌ها را هم‌سو. در زیارت‌هاست که انسان می‌فهمد اهل‌بیت (ع) نه تنها معدن علم و حکمت الهی هستند، بلکه جایگاه رحمت الهی‌اند که می‌توانند شفیع ما در درگاه الهی باشند.
پی‌نوشت‌ها:
1. مفاتیح الجنان، زیارت جامعه کبیره
2. مفاتیح الجنان، زیارت مخصوص امیر‌المؤمنین (ع)
